Obserwanci, nazywają się franciszkanie (ob.), przestrzegający pierwotnej reguły ś. Franciszka w całej jej surowości. Jeszcze za życia świętego założyciela zakonu, dawały się spostrzegać różnice w tłumaczeniu tej reguły; po śmierci ś. Bonawentury objawiły się one jeszcze wyraźniej. Szczególniej stawiono pytanie, czy ubóstwo ś. Franciszka w całej ścisłości ma być i nadal przestrzegane i czy nie należało zaprowadzić odmian, wymaganych przez różne okoliczności (ob. Enc. kośc. II 207). Większa część uczniów ś. Franciszka to drugie przyjęła rozwiązanie, ale część inna obstawała za pierwotném ubóstwem, szczególniej zaś w półowie XIV w., poczynając od bł. Paoletto di Foligno, powstała silna gałąź obserwantów. Dzieje ich i nawroty ciągłe do pierwotnej surowości reguły, przedstawia historja bernardynów, reformatów i kapucynów, o których ob. artt.

Obserwancja jest, podług prawa kanonicznego, częścią prawa zwyczajowego; powstaje ona w korporacji, czy w kollegjum, przez odpowiednie czynności, jako reguła obowiązująca (Puchta, Gewohnheitsrecht II 114...; Phillips, Kirchenrecht III, II § 162 i 165; Eichhorn, Grundsätze des Kirchenrechts, II. cap. 1 s. 39...). Obowiązująca siła obserwancji polega na jedności, w jaką członkowie korporacji, celem swego stowarzyszenia, są połączeni, mocą której jednostajność i zgodność działania jest koniecznością, tak, że mniejszość winna iść za większością, a następca za poprzednikiem. Jedność ta objawia się nawet w rzeczach, które nie pozostają w bezpośrednim związku z celem członków towarzystwa; ponieważ jednak członkowie towarzystwa połączeni są w jedność tylko przez wspólny im wszystkim cel, przeto i wola ich jest ostateczną podstawą obowiązującej siły obserwancji, podobnie jak i wyraźnie postanowionych statutów. Na jednej tedy linji stoją: statut i obserwancja, jako wyraźnie i milcząco wyrażona wola członków towarzystwa; o ile jedno wyrażenie woli ma znaczenie, o tyle ma je i drugie. Dla tego też jednym jedynym nawet aktem może być ugruntowana obserwacja, jeżeli tylko tym jednym aktem dostatecznie objawia się wola postanowienia przezeń reguły; powtarzanie zaś takich aktów należy tylko do wykazania tego zamiaru, gdyby pierwotnie nie wyraził się on dość dobitnie. Dla tego też brano obserwancję jako wyraz milczącej zgody członków korporacji, ale niesłusznie; ponieważ podstawą jej znaczenia jest nie zezwolenie na nią wszystkich członków, ale ich obowiązek trzymania się w raz na siebie przyjętej jedności. Obowiązująca jednak siła obserwancji zawarunkowaną jest jej stosunkiem do celu towarzystwa; i dla tego obserwancja, jeżeli nie nieodzowną do celu, to przynajmniej rozumnie dopuszczalną być winna; celowi zaś przeciwna nie obserwancją jest, lecz nadużyciem. Z prawem zwyczajowém ma tedy Encykl. Kośc. T. XVII.

1

obserwancja to wspólne, że powinna być rozumną; różni się zaś od niego tém, że nie wymaga do swego utwierdzenia ani pewnego czasu, ani też częstego powtarzania jednakowych aktów. Jedynie tylko, o ile trzeciemu komuś obserwancja nadaje wykonywanie pewnych praw, jakie on względem korporacji mógłby nabyć przedawnieniem, wymagany jest przebieg pewnego czasu (c. 50 X. De electione I 69; c. 3 X. De causa posses. et propriet. II, 12). Na tym samym stosunku do celu stowarzyszenia opiera się i siła obserwancji zniesienia wyraźnego prawa (cf. Phillips 1. c. s. 768...). (Moy).

N.

Obuwie u hebrajczyków, podobnie jak dziś jeszcze u arabów, składało się z podeszwy (D, naalim, úrodyμata, oavdáλta), sporządzonej z cienkiej deseczki, lub innego materjału, a osobliwie ze skóry, przywiązywanej do stopy na rozmaity sposob sznurkami, zazwyczaj rzemieniami (, soruk, pás). Niekiedy sandały takie bywały bardzo kosztowne (Ezech. 16, 10. Cantic. Cantic. 7, 2. Judith 10, 3. 16, 11). Skoro u persów znane były nawet trzewiki (Xenoph., Cyrop. VIII 1, 41; Strabo, XV 784), prawdopodobną jest rzeczą, że i u żydów lepsze sandały opatrywane były skórą, po bokach przynajmniej, na podobieństwo naszych pantofli (cf. Jahn, Arch. bibl. s. 101). Zawiązywanie i odwiązywanie sandałów należało do niewolników; kto nie miał niewolnika, zazwyczaj obchodził się bez obuwia. Odwiązywano je i zdejmowano przed wejściem do domu; w pokoju bowiem zawsze chodzono bez obuwia, z wyjątkiem święta paschy (Exod. 12, 11). Odbywający żałobę zdejmowali także obuwie (2 Reg. 15, 30. Izaj. 20, 2. Ezech. 24, 17. 23); podobnie zdejmowano obuwie, gdy wstępowano na miejsce święte (Ex. 3, 5. Jos. 5, 15). Wielkie tedy ma za sobą prawdopodobieństwo podanie żydowskie, że kapłani służbę świętą odbywali boso. W związku z noszeniem sandałów był zwyczaj częstego nóg umywania, osobliwie gościowi, w dom przybywającemu. Posługi tej dokonywał ktoś ze służby domowej, a czasami, dla wyświadczenia większej czci gościowi, sam pan domu (Gen. 18, 4... Luc. 7, 44). W dawniejszych czasach umowy handlowe stwierdzano w ten sposób, że sprzedający podawał kupującemu sandał (Ruth. 4, 7). Cf. Bynaeus, De calceis veter. hebr., Dordr. 1682, 1715 i w Ugolini, Thes. XXIX; C. W. Folland (A. Plathner), De sandaligerulis hebraeor., Vitebergae 1715, i w Ugolini, Thesaur. t. c.; J. Nigronus, Diss. de caliga veterum; Balduinus, De caliga veterum (ob. Negrone). N.

Obżarstwo. 1. Określenie. 2. Postacie obżarstwa. 3. Ciężkość jego. 4. Następstwa. 5. Środki zaradcze. 1. Obżarstwo oznacza niekiedy, w najogólniejszém rozumieniu słowa, nadmierną niepowściągliwość w jadle i napoju. Tak pojmuje je ekonomista polski z XVII wieku Haur, gdy mówi: „Trafiają się częstokroć ludziom, z zbytniego gorzałki obiarstwa, różne przypadki" (Skład abo Skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey. Wyd. 3. Kraków 1695 str. 164). Pospolicie bierzemy

jednak ten wyraz w znaczeniu ściślejszém i rozumiemy przez obżarstwo nadmierne pożądanie pokarmu, oddzielając niepowściągliwość w używaniu napojów wyskokowych, którą zowiemy opilstwem, lub pijaństwem (ob). Miarę, w której przekroczeniu tkwi istota obżarstwa, stanowi cel wewnętrzny odżywiania się, a jest nim: zachowanie życia i uzyskanie sił potrzebnych do pracy. Habet vir temperans,-powiada ś. Augustyn (De moribus Ecclesiae c. 21, Opp. ed. Migne I col. 1328),-in rebus hujusce